Bezorgschaamte: rode wangen van de pakjesberg

Bezorgschaamte, hebt u er last van? Taalbank omschrijft deze nieuwe emotie als ‘de schaamte die iemand voelt omdat de bezorging van een bij een webshop besteld pakje veel verkeers-, milieu- en andersoortige overlast veroorzaakt’. Iets meer dan één op de vijf Nederlanders kent het. Is het een sentiment dat overwaait? Of gaat het dieper? Hoe serieus moet de branche dit nemen?

Beste lezers, ik schaam mij kapot. Echt, mijn wangen kleuren rood van de bezorgschaamte en ik moet echt even mijn punt maken. Kijk, met online bestellen op zichzelf is volgens mij niks mis. Als we iets nodig hebben, schaffen we het snel en convenient aan. Maar ik schaam me ervoor dat we ook zo gigantisch veel bestellen wat we eigenlijk helemaal niet nodig hebben, of waarover we niet goed hebben nagedacht. Nederlanders zijn Europees kampioen retourzenden en dat geeft te denken.

De grootste tenenkrommer in Retail Country vind ik ‘bestellen uit verveling’. Ach … laat die doos maar komen. T-shirts, broeken, sneakers. Je weet nooit of er iets leuks tussen zit. Milieuschade? Soit. Overbodige bezorgkilometers? Na ons de zondvloed. Het kan, het mag en het is gratis, dus waarom niet? Pakken wat je pakken kunt, vindt een groot deel van de Nederlanders. Volgens het recente FutureBuy-rapport van GfK hechten we sterk aan gratis bezorging. Stefan Peters van GfK verbond daar de conclusie aan dat online winkels zouden moeten investeren in gratis of geoptimaliseerde bezorgopties. Nou ja zeg. Hoe schaamteloos kunnen we het maken?

Zou de Nederlander even iets verder willen kijken dan zijn of haar neus lang is? Daarvoor schaam ik mij. En ik ben niet de enige.

Flygskam

De schaamte is terug in ons kikkerlandje en de rest van Europa. De Duitse Tageszeitung schreef eind 2018 over een milieutrend in Zweden: flygskam. Mensen beseffen steeds duidelijker hoe slecht vliegen is voor het milieu, schamen zich collectief voor hun eigen aandeel in de kerosineconsumptie en zoeken naar alternatieven, zoals reizen per trein. Flygskam heeft ook in Nederland vele neven en nichten. Onlangs opgepikt in de media: vleesschaamte, gasschaamte, houtkachelschaamte, huisdierschaamte, alcoholschaamte, rookschaamte, snuifschaamte en … baarschaamte. Kun je het in deze barre tijden nog wel maken om een nieuw mens op de wereld te zetten?

En nu ter zake, want ook de e-commerce ontspringt de dans niet. Op 19 april 2019 waren het de Amsterdamse winkeliers van MKB Amsterdam die zich in het AD verbonden aan de term ‘bezorgschaamte’. De winkeliers willen dat consumenten weer gewoon gaan betalen voor het bezorgen van pakjes thuis. ‘Het is niet normaal om een spijkerbroek, koptelefoon of inktpatronen voor je printer in een grote doos te laten afgeven aan je voordeur, terwijl het overige verkeer wordt gehinderd’, zei woordvoerder Guido Frankfurther. MKB Amsterdam wil dat consumenten korting krijgen als ze een online bestelling zelf afhalen, en extra betalen voor thuis laten bezorgen. Dat is de precies juiste prikkel voor gedragsverandering, vinden de winkeliers.

Niet iedereen gaat daarmee akkoord. Wijnand Jongen, directeur van Thuiswinkel.org, ziet niets in het voorstel van de Amsterdamse detailhandel. Nederlanders willen keuzevrijheid en webshops maken het leven nu eenmaal gemakkelijker, zo vindt Jongen. Bovendien: de overlast van koeriers wordt schromelijk overschat. Jongen wijst op cijfers van lector citylogistiek Walther Ploos van Amstel, waaruit blijkt dat van de miljoen bestelauto’s er slechts circa vijftigduizend pakketten bezorgen. Zij zorgen voor 5 procent van de vrachtbewegingen in de binnenstad. Daarmee zijn de contouren getekend en staat de discussie op scherp.

Consumeerschaamte

Schaamte zit diep in ons DNA. Wat het is weten we allemaal. De wetenschap is er kort en bondig over. Schaamte ontwikkelt zich als jonge kinderen gevoelig worden voor de mening van anderen, zei ontwikkelingspsycholoog Eddie Brummelman (Universiteit van Amsterdam) onlangs in Het Parool. Primatoloog Frans de Waal besteedt in zijn nieuwste boek Mama’s laatste omhelzing complete hoofdstukken aan schaamte bij onder andere bonobo’s en orang-oetans. Het schijnt dat ook honden, katten en parkieten zich weleens schamen.

Filosoof en spreker Ruud Veltenaar onderschrijft de problematiek maar trekt het begrip bezorgschaamte graag wat breder. Veltenaar heeft het liever over ‘consumeerschaamte’, aangezien die term de lading beter dekt. Veltenaar: ‘Consumeerschaamte is een vorm van zelfreflectie waarbij je beseft dat je dingen koopt die je al hebt en die schadelijk zijn voor het milieu of de economische omgeving. Dat kan weer leiden tot bezorgschaamte.’ Uitgesloten van schaamte zijn volgens Veltenaar alle varianten van thuisbezorgen zonder ecologische footprint (denk aan de fietskoerier) en thuisbezorgen omdat persoonlijke omstandigheden daartoe dwingen (bijvoorbeeld een suikerpatiënt die insuline nodig heeft terwijl de apotheek is gesloten).

Veltenaar noemt producten kopen waarvan we er al zes in de kast hebben liggen ‘volslagen mesjogge’. De bijbehorende verspilling en vervuiling, in tal van onderzoeken genadeloos blootgelegd, levert op z’n minst een bijdrage aan het leegroven van onze planeet. In dit kader noemt Veltenaar Earth Overshoot Day, de dag van het jaar waarop we met z’n allen meer grondstoffen gebruiken dan de aarde kan regenereren en meer broeikasgassen uitstoten dan de aarde kan absorberen. In 2019 werd die dag voor Nederland vastgesteld op 4 mei. (De rest van het jaar schoten we dus in het rood.) Het gemiddelde van alle landen samen was 29 juli. Dubieuze koploper was Qatar: 11 februari. De tweede plaats was voor Luxemburg: 16 februari. Ook de Verenigde Staten (15 maart) stond in de top-5 van overconsumerende landen.

Schattig jurkje

Volgens een recent duurzaamheidsonderzoek rond bestelgedrag van Otto onder 1.227 Nederlanders, schaamt 78 procent van de Nederlanders zich niet voor het laten bezorgen van pakketjes. Als naar leeftijd wordt gekeken, geven 26- tot 35-jarigen vaker aan zich te schamen dan andere leeftijdsgroepen, zo meldt Otto.

De cijfers geven te denken. De overgrote meerderheid van de Nederlanders schaamt zich dus allerminst voor het thuis laten bezorgen van pakjes. Wat is de psychologische verklaring voor zoveel schaamteloosheid in de polder? Veltenaar: ‘Gewenning en gemak. Een pakje thuis laten bezorgen scheelt veel tijd en moeite. Daar komt bij: iedereen doet het. Dus waarom jij niet? Driekwart van de Nederlanders is onbewust, denkt niet verder na en laat de waan van de dag regeren. Iedereen vliegt. Iedereen rijdt auto. Iedereen laat pakjes bezorgen. Waarom zou juist jij moeten veranderen? Laat eerst de Chinezen maar eens veranderen, die zijn met 1,3 miljard.’

Het is een morele crisis, volgens Veltenaar. Oh, wat een schattig jurkje. Jack Poels van Rowwen Hèze gaf lang geleden al een voorzet: ‘Bestel mar, bestel mar, bestel mar.’ Doe maar vijf kleuren in maat 36 en vijf kleuren in maat 38. En als het niet leuk is kan alles gewoon weer terug. Veltenaar: ‘Als je je daar niet voor schaamt moet je toch eens goed in de spiegel kijken. Nee, we hebben ons laten scripten door de commercie en zijn koopjunkies geworden. We kopen omdat we ons beter willen voelen.’ Kopen voelt goed. Maar na drie uur is de dopamine uitgewerkt en moeten we weer naar de winkel. Voor versobering van ons consumeergedrag is volgens Veltenaar ‘een mindsettransitie’ nodig. Dat kan op twee manieren. Ofwel het komt uit onszelf: we ontwikkelen een diep verlangen om ons gedrag te veranderen. Ofwel de klimaatcrisis neemt een dusdanige omvang aan dat Moeder Natuur ons in de vorm van een ecologische ramp zal dwingen om van onze koopverslaving af te komen.

Bezorgschaamte aanwakkeren

Bij grote webshops als Zalando en wehkamp komt de helft van alle bestellingen retour. Stelt u zich eens voor hoeveel zinloze bezorgritjes dat zijn, hoeveel opstoppingen dat in onze stadscentra oplevert en hoeveel CO₂ eigenlijk helemaal niet hoeft te worden uitgestoten als we bewuster kopen en pakketjes laten bezorgen. Bovendien: een retourzending kost handenvol geld, zo’n € 12,50 volgens de NOS. Jaarlijks kost dat de e-commerce minstens 100 miljoen euro. Dat riekt naar geld over de balk smijten.

Pieter van den Broecke, managing director van softwarebedrijf Manhattan Associates, zei onlangs in het AD dat de Nederlandse consument verwend is geraakt door grote webwinkels die gratis bezorging en retouren aanbieden: 57 procent vindt gratis bezorging doorslaggevend om een online bestelling te plaatsen, zo blijkt uit onderzoek van zijn bedrijf onder ruim duizend landgenoten. Webwinkels zouden klanten meer met hun neus op de logistieke feiten moeten drukken. Volgens Van den Broecke doen webwinkels er goed aan bezorgschaamte aan te wakkeren: ‘Het zou bijvoorbeeld helpen als er bij elke bestelling een CO₂-indicatie wordt geplaatst, een soort footprint die aangeeft hoeveel kilometer er moet worden afgelegd voor die trui of broek, en het effect daarvan op het klimaat.’

Van den Broecke pleit voor het belonen van klanten die langer op een pakje willen wachten. Ruud Veltenaar is rigoureuzer: ‘Als ik voorzitter van de branchevereniging voor de e-commerce zou zijn, wist ik het wel. Ik zou de leden verplichten duurzaam, binnen de ecologische begrenzingen van de planeet en tegen gangbare arbeidsvoorwaarden te ondernemen. Voor degenen die dat niet binnen vijf jaar voor elkaar hebben, schrap ik het lidmaatschap.’

Vijf tips voor verantwoord online kopen
1.      Bestel minder! Koop alleen online wat je niet in de winkel kunt kopen en laat je niet gek maken door acties tijdens Black Friday of Cyber Monday.
2.      Stuur zo min mogelijk van je bestelde items terug, want dat scheelt twee ritjes. Laat je dus goed informeren over bijvoorbeeld de maat van een kledingstuk.
3.      Kies niet voor de snelste bezorging als je een keuze hebt, want dan worden minder efficiënte routes genomen en rijden er dus legere busjes speciaal naar jou.
4.      Zorg dat je thuis bent op het geplande bezorgmoment. Als een busje nogmaals met jouw pakje terug moet komen omdat er niemand thuis is, leidt dat tot onnodige extra uitstoot.
5.      Bestel zoveel mogelijk uit Nederland/Europa, zodat je pakje niet de halve wereld overvliegt voordat jij het in handen hebt. Kijk altijd of bezorging per fiets een optie is.

Met dank aan ‘zero waster’ Jessie, blogger voor De Wereld van Morgen.